18 හා 19 සියවස්වල ශ‍්‍රී ලාංකේය බෞද්ධ කලාවේ නිරූපිත යක්ෂ රූපය පිළිබඳ අධ්‍යයනයක්
Abstract
‘යක්ෂ රූපය’ ලොව බොහෝ ආගමික කලාවන්හි කේන්ද්‍රීය වස්තු විෂයක් වන අතර එය සුලභ ව නිරූපණය වී ඇත්තේ් ක‍්‍රෑර, භයානක, නපුරු, අධම ගති ලක්‍ෂණ අවධාරණය වන පරිදි ය. ශ‍්‍රී ලාංකේය බෞද්ධ කලාවේ නිරූපිත යක්ෂ රූප සැලකීමේ දී යට කී ලක්‍ෂණ පමණක් නොව, එයින් පරිබාහිර ව දේව, අර්ධ-දේව, ආරක්ෂක, නිර පාලක, මාර, ආදී විවිධ ස්වරූපවලින් දක්වා තිබේ. යක්ෂ රූපවල මෙකී විවිධත්වය 18 හා 19 වන සියවස්වල ශ‍්‍රී ලාංකේය බෞද්ධ විහාර කලාවෙන් නිරූපණය වූ ආකාරය මෙම අධ්‍යයනයෙන් පරීක්‍ෂා කෙරිණි. මෙහි ප‍්‍රධාන පර්යේෂණ ගැටලුව වූයේ බෞද්ධ කලාවේ යක්ෂ රූපය භාවිතා වී ඇති විවිධ ස්වරූප මොනවාද සහ ඒ සඳහා බල පෑ හේතු කවරේද ? යන්නයි. ගුණාත්මක පර්යේෂණ ක‍්‍රමවේදය යටතේ කළ මෙහි දී දෘශ්‍ය කෘති ස්ථානීය නිරීක්ෂණය, ප‍්‍රත්‍යෙක අධ්‍යයන, සම්මුඛ සාකච්ඡුා, ද්විතීයික මූලාශ‍්‍ර අධ්‍යයන ආදී ක‍්‍රමවේද භාවිත විය. අධ්‍යයන දත්ත අනුව යක්ෂ රූපය ලාංකේය විහාර අවකාශයේ යෙදුනු ආකාර හතක් - එනම් අපාය තුළ යමපල්ලන්, ජාතක කතා තුළ මාංශ භක්‍ෂක යක්ෂයින්, ජලයේ සිටින දිය රකුසන්, මාරපරාජයේ මාරයන්, ද්වාර පාලක ආරක්ෂක යකුන්, දේවත්වය සමග බැඳුණු යකුන්, අසුරයින් ආදී වශයෙන් - හඳුනා ගත හැකි විය. එසේ ම මෙම යක්ෂ රූපවල ධුරාවලියක් මෙන්ම ස්ථානගත වන නිශ්චිත ස්ථාන ද විහාර අවකාශ ඇසුරෙන් හඳුනා ගත හැකි විය. මෙලෙස යක්ෂ රූපයේ විවිධත්වයක් ඇති වීමට බෞද්ධ සාහිත්‍යයික සංකල්පයන්ට අමතරව ඒ සමග හින්දු ආගමික සංකල්ප මිශ‍්‍රවීම, ප‍්‍රාදේශීය ජන ඇදහිලිවල බලපෑම, නක්‍ෂත‍්‍රය වැනි ක්‍ෂේත‍්‍රවල නියැලි පිරිස් සිත්තරු ලෙස එක්වීම, සමාජ සංශෝධනවල අවශ්‍යතාවය, විහාරාධිකාරියේ රුචිකත්වය වැනි කරුණු ගණනාවක් බල පා ඇත. මේ අනුව යක්ෂ රූපය හුදු සිතුවම් අතර චරිතයක් පමණක් නොව බෞද්ධාගම සමග ඒවා නිර්මාණය කළ සමාජ-දේශපාලනික මොහොත සමග සම්බන්ධිත ව ක‍්‍රියාත්මක වූ සුසමාදර්ශ, බල ව්‍යූහ, සංකථන ආදී ගතිකයන් ගණනාවක නියෝජනයක් ලෙස හඳුනා ගැනීමට හැකි ය.
ප‍්‍රමුඛ පද: ශ‍්‍රී ලාංකේය කලාව, බෞද්ධ කලාව, විහාර සිතුවම්, යක්ෂ රුව, යටත්විජිත සමය
